Ροζενά

Νοτίως του Δερβενίου και σε απόσταση 4 χλμ. βρίσκονται τα Ροζενά. Τα πρώτα σπίτια έχουν χτιστεί στη θέση, όπου κατά την Τουρκοκρατία άρχιζαν σποραδικά τα Ζαχολίτικα Καλύβια. Είναι όμορφο χωριό στενά δεμένο με τη Ζάχολη.

Όλοι οι μετεπαναστατικοί Ζαχολίτες, όσοι απέμειναν μετά τη φυγή των περισσότερων προς την παραλιακή ζώνη, δημιούργησαν δύο κατοικίες. Το καλοκαίρι έμεναν στη Ζάχολη και τον χειμώνα κατέβαιναν με τα ζωντανά τους στα Ροζενά.

Τα Ροζενά είναι χωριό που σφύζει από ζωή και δεν γεροντοκρατείται. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την καλλιέργεια ελαιών, αμπέλων, λεμονιών, μουσμουλιών αλλά και με την καλλιέργεια οπωροκηπευτικών αφού μετέτρεψαν τις άγονες ξερικές πλευρές σε εύφορες ποτιστικές εκτάσεις. Στο κέντρο του χωριού και δυτικά δεσπόζει η μεγάλη εκκλησία Βυζαντινού ρυθμού της Υπαπαντής του Κυρίου, κτισμένη το 1928. Στο προαύλιο του ναού βρίσκεται επιβλητικό Ηρώο Πεσόντων.

Η Εβροστίνη (Ζάχολη) υπήρξε η πρωτεύουσα του τέως Δήμου Ευρωστίνης και χαρακτηριζόταν ως η "μητρόπολη" της Δυτικής Κορινθίας. Σύμφωνα με τουρκικό κατάστιχο, προϋφίσταται του έτους 1500, το δε κάστρο της ονομαστικά μνημονεύεται ότι κατέπεσε με το μεγάλο σεισμό του 1402.

H σημερινή Ζάχολη, κατά την επικρατέστερη άποψη, ταυτίζεται με τη Φελλόη, η οποία, κατά την περιγραφή του Παυσανία, "Αφθόνω καταρρείται τω ύδατι" και απέχει 40 στάδια από την Αρχαία Αίγειρα. Έχει υψόμετρο 700 μέτρα και απέχει 14 χλμ. από το Δερβένι και 70 χλμ. από την Κόρινθο. Η Ζάχολη βρίσκεται Β.Δ. του όρους Χελυδορέα (Μαύρο Όρος) ύψους 1759 μ. και ανατολικά του οροπεδίου Εβροστίνης, μέσα σε μία εύφορη κοιλάδα. Είναι ένα από τα ωραιότερα ορεινά χωριά.

Πλούσια και κάθε είδους βλάστηση καλύπτει ολόκληρη την περιοχή. Τα πλατάνια και οι καρυδιές στις όχθες των ρεμάτων, οι κερασιές, οι μηλιές, οι λωτιές, οι δαμασκηνιές και οι φουντουκιές δίνουν ένα απαράμιλλου κάλλους τοπίο που παρουσιάζει κάθε εποχή και διαφορετική εικόνα. Τα πολλά και γάργαρα νερά που ξεχύνονται από τις εντυπωσιακές, πέτρινες, παραδοσιακές βρύσες ή κυλάνε στα αυλάκια και στα ρέματα προσφέρουν στον επισκέπτη ένα ανεπανάληπτο θέαμα.

Τη Ζάχολη διασχίζει στο μέσο ο Ζαχολίτικος ποταμός, όπου σε ένα τμήμα του μήκους 600 μέτρων έχουν γίνει έργα ανάπλασης. Το ρέμα αυτό είναι ένας ειδυλλιακός χώρος περιπάτου που ο καθένας μπορεί να αισθανθεί και να νοιώσει το μεγαλείο της φύσης.
Η γεωργική παραγωγή της είναι πλούσια. Παράγει κεράσια, μήλα, λωτούς, δαμάσκηνα, αχλάδια, ιδιαίτερα νόστιμες ντομάτες και τέλος τα φημισμένα και βραβευμένα "Ζαχολίτικα φασόλια".

Η Ζάχολη έχει μεγάλη προσφορά στον αγώνα του έθνους κατά την επανάσταση του 1821. Ανέδειξε δύο σπουδαίους οπλαρχηγούς, τον Παναγιωτάκη Γεραρή και τον Χρήστο Ζίνη ή Ζαχολίτη.

Τα σημαντικότερα ιστορικά μνημεία της Ζάχολης είναι:
Ο Αγ. Γεώργιος Ζάχολης. Ο ναός αυτός έχει χαρακτηρισθεί διατηρητέο μνημείο, και συνδέεται στενά με τους αγώνες του έθνους κατά την επανάσταση του 1821. Είναι προεπαναστικό κτίσμα, το οποίο κτίσθηκε πάνω στα ερείπια προϋπάρχοντος ναού, που αναφέρεται στα Βενετικά αρχεία από το 1696.
Έχει πραγματοποιηθεί στο ναό αυτό δύο φορές πολεμικό συμβούλιο υπό την προεδρία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Είναι ένα από τα σπάνια μνημεία της Χριστιανοσύνης από άποψης ρυθμού και αρχιτεκτονικής με τους δέκα επτά τρούλους. Έχει κτισθεί επί Τουρκοκρατίας σε διάστημα 39 ημερών μετά από χορήγηση 40 ημερών προθεσμίας από την Τουρκική Διοίκηση.

Το 1991 κατέρρευσε ο κεντρικός τρούλος και ένα μέρος της στέγης του ναού και αναστηλώθηκε το 1993. Στο προαύλιο του ναού βρίσκεται ο τάφος και η προτομή του Ζαχολίτη οπλαρχηγού της επανάστασης του '21 Παναγιωτάκη Γεραρή.

Το ξωκλήσι της Παναγίας της Καταφυγιώτισσας. Είναι κτισμένο στο κοίλωμα πελώριου βράχου, βόρεια της Ζάχολης, ύψους 40 μέτρων.
Χτίστηκε την εποχή του μεγάλου διωγμού των κλεφτών για να χρησιμοποιηθεί για καταφύγιο, γι' αυτό ονομάστηκε "Καταφυγιώτισσα" και δίπλα της σκάφτηκαν σπηλιές και λαγούμια για να κρύβονται οι κλέφτες και οι ντόπιοι Ζαχολίτες την ώρα του κατατρεγμού. Η εποχή που χτίστηκε το ξωκλήσι αυτό είναι η προεπαναστατική περίοδος.

Ο ναός αυτός επικοινωνεί με τον επαρχιακό δρόμο Ροζενών - Εβροστίνης μέσω ενός γραφικού μονοπατιού. Στον επαρχιακό δρόμο κατασκευάστηκε πρόσφατα μεγαλοπρεπής είσοδος για το μονοπάτι καθώς και σκάλα που οδηγεί σε ένα από τα κρησφύγετα.

Τέλος, ο επισκέπτης αξίζει να επισκεφθεί το νερόμυλο και το ναό της Αγ. Παρασκευής με το εξαιρετικής τέχνης λιθόκτιστο καμπαναριό και το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1838. Απέναντι από την εκκλησία βρίσκεται μικρή πλατεία όπου έχει τοποθετηθεί η προτομή του μεγάλου Νομοδιδασκάλου Γεωργίου Μπαλλή που καταγόταν από τη Ζάχολη.