Ο πολιούχος του Ξυλοκάστρου είναι ο Άγιος Βλάσιος. Τα «Βλάσιος» και «Βλασία» αποτελούν όνομα που απαντάται πολύ συχνά στην περιοχή μας και δίνεται ακόμη και σήμερα στα νέα παιδιά που βαφτίζονται στους ναούς μας. Πώς θα μπορούσε, λοιπόν, ο πολιούχος να απουσιάζει από την κεντρική πλατεία της πόλης;
Ο ιστορικός και μεγαλοπρεπής κεντρικός ιερός ναός του Ξυλοκάστρου, ο οποίος τιμάται επ’ ονόματι του αγίου ιερομάρτυρος Βλασίου Αρχιεπισκόπου Σεβαστείας του θαυματουργού, θεμελιώθηκε στις 11 Φεβρουαρίου 1908, ημέρα μνήμης του αγίου. Στόχος αποτελούσε να αποδοθεί η πρέπουσα λατρευτική τιμή στον θαυματουργό άγιο Βλάσιο, τον προστάτη άγιο των νοσημάτων του λαιμού και του λάρυγγα. Αρκετά χρόνια αργότερα, με το βασιλικό διάταγμα 333/1.4.1966 (ΦΕΚ 91/26.4.1966), ο Άγιος αναγνωρίσθηκε επισήμως ως πολιούχος και προστάτης του Ξυλοκάστρου κι έκτοτε, την 11η Φεβρουαρίου, η πόλη έχει αργία.
Ο επιβλητικός ναός και η αρχιτεκτονική του
Ο ιερός ναός ανεγέρθηκε και αποπερατώθηκε με τις χορηγίες της οικογένειας των Νοταράδων που εγκαταστάθηκαν στο Ξυλόκαστρο και ασχολήθηκαν με το εμπόριο. Μεταξύ των μεγάλων ευεργετών για την αποπεράτωση του ναού υπήρξε κι ο εκ Τρικάλων Κορινθίας Λυκούργος Φραντζής. Οι εργασίες της ανεγέρσεως και αποπερατώσεως του ναού διήρκεσαν δύο έτη.
Ο Άγιος Βλάσιος Ξυλοκάστρου αποτελεί αξιόλογο δείγμα εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής, κτισμένος στον ρυθμό του σύνθετου ελληνοβυζαντινού τύπου και παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με την Μητρόπολη Αθηνών.
Η εξωτερική μεγαλοπρέπεια του εμβληματικού ναού του Αγίου Βλασίου, εντυπωσιάζει τον επισκέπτη με τον βυζαντινό ρυθμό, τον οχτάπλευρο ψηλό τρούλο, τα δύο επιβλητικά κωδωνοστάσια και την αρμονική συμμετρία στις διαστάσεις (μήκος 25 μ. και ύψος 24 μ.) Το αρχιτεκτονικό κάλλος συμπληρώνεται εσωτερικά από το ωραίο μαρμάρινο τέμπλο με τις ανάγλυφες παραστάσεις, το οποίο φιλοτεχνήθηκε από τον περίφημο μαρμαρογλύπτη Νικόλαο Περαντινό σε σχέδια του καθηγητού Αναστασίου Ορλάνδου.
Οι φορητές εικόνες και το τέμπλο
Αξιόλογες είναι και οι έξι φορητές εικόνες του τέμπλου, από τις οποίες ο μεν Ιησούς Χριστός και η Υπεραγία Θεοτόκος ιστορήθηκαν το 1878, η δε αριστουργηματική εικόνα του αγίου Βλασίου, στην οποία απεικονίζεται ένθρονος, ιστορήθηκε το 1879 (και οι τρεις εικόνες αποτελούν έργα του ζωγράφου Αθανασίου Σιγάλα).
Η εικόνα του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου ιστορήθηκε το 1880 από τον Σπυρίδωνα Χατζηγιαννόπουλο (+1 Ιανουαρίου 1905), ενώ το τέμπλο κοσμείται με άλλες δύο εικόνες, του αγίου Γερασίμου, η οποία ιστορήθηκε το 1934 από την Αδελφότητα των Αβραμαίων του Αγίου Όρους και του αγίου Ελευθερίου, η οποία ιστορήθηκε το 1937 και αποτελεί έργο του επιφανούς αγιογράφου Φωτίου Κόντογλου του Κυδωνιέως (+13 Ιουλίου 1965).
Το μαρμάρινο τέμπλο του ναού κοσμείται με επιστήλιο, το οποίο φέρει δώδεκα εικόνες του αγιογράφου Σπύρου Βασιλείου. Στις εικόνες απεικονίζονται ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, η Υπαπαντή του Κυρίου, η Περιτομή του Χριστού, η Βαϊφόρος, ο Ιησούς Χριστός και η Σαμαρείτιδα, η Μεταμόρφωση του Κυρίου, η Ανάσταση του Λαζάρου, ο Εμπαιγμός, η Σταύρωση του Κυρίου, η Ψηλάφηση του Θωμά και η Ανάληψη του Κυρίου.
Η αγιογράφηση του ναού και η καλλιτεχνική της αξία
Όμως, η καλλιτεχνική αξία του ιερού ναού του πολιούχου του Ξυλοκάστρου Αγίου Βλασίου οφείλεται στην περίφημη αγιογράφησή του, η οποία ξεκίνησε προπολεμικά και ολοκληρώθηκε το 1960. Ο αγιογραφικός διάκοσμος, ο οποίος έρχεται σε πλήρη αρμονία με την αρχιτεκτονική μεγαλοπρέπεια του ναού, πραγματοποιήθηκε από τον αγιογράφο Σπύρο Βασιλείου (+22 Μαρτίου 1985) σε συνεργασία με τον Αγήνορα Αστεριάδη (+17 Δεκεμβρίου 1977).
Όλες οι αγιογραφικές συνθέσεις, που κοσμούν τον ναό του Αγίου Βλασίου, φέρουν την προσωπική σφραγίδα της καλλιτεχνικής δεξιότητας του Σπύρου Βασιλείου. Ιδιαίτερα πρωτότυπες είναι οι συνθέσεις στα τύμπανα του νότιου και βόρειου κλίτους του ναού, όπου ο αγιογράφος ιστόρησε σκηνές από τον βίο του θαυματουργού αγίου Βλασίου, ενώ ιδιαίτερα λεπτομερής και χαρακτηριστική είναι η παράσταση της Σταύρωσης του Κυρίου.
Αξιόλογο ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι πρωτότυπες συνθέσεις «η ευλόγηση των πέντε άρτων», «η θυσία του Αβραάμ», «η παραβολή του σπορέως» και «η παραβολή των δέκα παρθένων». Η ωραιότερη και επιβλητικότερη όμως παράσταση του Σπύρου Βασιλείου στον μνημειώδη ναό του Αγίου Βλασίου είναι αυτή της «Πλατυτέρας των Ουρανών» στην κόγχη του Ιερού Βήματος, όπου η Υπεραγία Θεοτόκος απεικονίζεται ένθρονη κρατώντας στην αγκαλιά της τον Σωτήρα Χριστό, ενώ δεξιά και αριστερά ιστορούνται οι δύο Άγγελοι.
Οι φθορές από τους σεισμούς και η αποκατάστασή τους
Το 1974 και το 1981 ο ιστορικός ναός του Αγίου Βλασίου Ξυλοκάστρου υπέστη σοβαρές ζημιές από τους ισχυρούς σεισμούς, που έπληξαν την περιοχή της Κορινθίας. Οι σεισμοί προκάλεσαν μεγάλες ρωγμές στους τοίχους με αποτέλεσμα ο μνημειώδης ναός να κριθεί ακατάλληλος για λατρεία και λειτουργική χρήση και να εγκαταλειφθεί για δεκατρία περίπου χρόνια.
Με τη βοήθεια της πολιτείας και τη συνδρομή των κατοίκων της πόλεως έγινε η επισκευή του ναού, η αποκατάσταση των κωδωνοστασίων και η συντήρηση των περίφημων αγιογραφιών του. Έτσι, από τον Μάρτιο του 1994 ο δεσπόζων στην κεντρική πλατεία της πόλεως μεγαλοπρεπής μητροπολιτικός ναός του Αγίου Βλασίου Ξυλοκάστρου άνοιξε και πάλι τις πύλες του για να δεχθεί τους πιστούς, που προσέρχονται για να λατρεύσουν τον Θεό και να τιμήσουν τον θαυματουργό πολιούχο και προστάτη τους άγιο.
