Παρουσίαση στα πλαίσια του Περιβαλλοντικού τριημέρου του Παναγιώτη Καλλίρη Δασολόγου της Δ/νσης Δασών Κορινθίας στις 17 Μαΐου 2009 στο θέατρο Άγγελος Σικελιανός .
Αυτή την εποχή βλέπουμε πολύ συχνά πάνω στους κορμούς των πεύκων μια άσπρη ουσία σαν βαμβάκι η οποία πολλές φορές καλύπτει μεγάλο μέρος του κορμού τους και να εκκρίνονται μελιτώδεις ουσίες. Πρόκειται για την κοινώς ονομαζόμενη «βαμβακιά» ή «βαμβακαδα» της Πεύκης) που προκαλείται από το έντομο «Marchallina hellenica». (Monophlebus hellenicus) η οποία προσβάλλει κυρίως την Χαλέπιο Πεύκη (Pinus hallepensis), την Τραχεία Πεύκη (Pinus brutia), την Μαύρη Πεύκη (Pinus nigra).
Η Μarchalina Hellenica είναι ένα έντομο γνωστό (1930) και εμφανίζεται εκτός από την χώρα μας στην Τουρκία, Ιταλια και στο Ισραήλ προσβάλλοντας την Τραχεία (P. Brutia), Χαλέπιο (P. Halepensis), Δασική (P. Silvestris) και Μαύρη Πεύκη (P. Nigra).Υπάρχει αναφορά ότι δεν είναι ιθαγενές της Eλλάδας• αλλα μεταφέρθηκε εδώ από τον άνθρωπο, πιθανότατα κατά τους ρωμαϊκούς ή τους βυζαντινούς χρόνους. Στη χώρα μας εντοπίστηκε από τον εντομολόγο Παναγιώτη Γεννάδιο τον προηγούμενο αιώνα αλλά υπήρχε σε μικρούς μόνο, γεωγραφικά περιορισμένους πληθυσμούς.Εκτιμάται πως ζει τουλάχιστον δύο αιώνες στη λεκάνη της μεσογείου
Η βιολογία του εντόμου
Είναι ένα μικρό έντομο μήκους το αρσενικό 8-9 χιλ και το θηλυκό 3,0 –3,5 χιλ. Το τέλειο έντομο περπατάει στο έδαφος την άνοιξη (Απρίλιο - Μάιο). Πολλαπλασιάζεται παρθενογενετικά. Τα θηλυκά γεννούν 200-300 αυγά μέσα σε ένα μικρό όγκο «βαμβακιού» και αμέσως μετά πεθαίνουν. Κάθε χρόνο υπάρχει μια μόνο γενιά. Τα αυγά εκκολάπτονται 1-1,5 μήνα μετά και οι νέες προνύμφες (σκουληκάκια) μετακινούνται και κάθονται κάτω από τις σχισμές του φλοιού του κορμού και των κλάδων όπου απομυζούν χυμούς από τα ηθμώδη αγγεία. Οι προνύμφες σκεπάζονται από μια χαρακτηριστική σαν βαμβάκι κολλώδη ουσία και είναι αυτή που δημιουργεί την χαρακτηριστική εικόνα τής βαμβακάδας. Από τις προνύμφες αποβάλλεται ένα μελιτοφόρο υγρό με χρώμα τριανταφυλλί-κόκκινο με ωραίο άρωμα πλούσιο σε αμινοξέα και σάκχαρα (γλυκόζη, φρουκτόζη και φρουκτομαλτόζη). Στους κορμούς και τους θάμνους κάτω από τα πεύκα, πάνω στα γλυκά περιττώματα αναπτύσσονται καφεμαυρωποί μύκητες (Καπνιά) που σε υγρά περιβάλλοντα (όπως στο Αισθητικό δάσος του Πευκιά Ξυλόκαστρου) σκεπάζουν με πυκνές αποικίες τους κορμούς των δένδρων δημιουργώντας αντιαισθητική εικόνα. Οι μύκητες ζουν από την μελιτώδη ουσία και δεν βλάπτουν την πεύκη. Η διαχείμαση γίνεται στην 3η ηλικία της προνύμφης.
Η σχέση του με την παραγωγή μελιού
Το μελιτοφόρο υγρό μαζεύουν οι μέλισσες και παράγουν ένα πορτοκαλο - κόκκινο λεπτόρρευστο μέλι που ονομάζεται πευκόμελο. Για αυτό και στην Ελλάδα θεωρείται πολύ χρήσιμο έντομο επειδή είναι κύρια πηγή του παραπάνω χαρακτηριστικού προϊόντος της μελισσοκομίας. Μεγάλο μέρος της ετήσιας παραγωγής μελιού το 60% παράγεται στις περιοχές της Χαλεπίου και Τραχείας πεύκης.
Βλάβες στα πευκοδάση
Στα τελευταία 40 χρόνια (μέχρι τουλάχιστον το 2000) και σε έτη η περιόδους λίαν ξερικές παρατηρήθηκαν δευτερογενείς προσβολές και νεκρώσεις σε φυτείες και δάση Χαλεπίου Πεύκης από αλλα εντομα όπως τα Myellophilus pinipedra και Ips erosus. Σε καμία όμως περίπτωση δεν διαπιστώθηκε σχέση των προσβεβλημένων δένδρων με την Μarchalina Hellenica..
1996-2004. Πως δημιουργήθηκε το πρόβλημα
Όπως προαναφέρθηκε το έντομο αποτελεί μέρος της Ελληνικής εντομοπανίδας ζούσε στα πευκοδάση σε μικρούς πληθυσμούς, πληθυσμοί οι οποίοι ελέγχονταν από τον φυσικό του ανταγωνιστή κυριως από το ιθαγενές αρπακτικό έντομο Neuleocopis kartliana. Έτσι υπήρχε μια φυσική ισορροπία που δεν επέτρεπε την εξάπλωση της προσβολής. Στην δεκαετία του 1990 το Υπουργείο Γεωργίας ενέκρινε και επιδότησε προγράμματα ανεξέλεγκτης «Επέκτασης»– «εμπλουτισμού» πευκοδασών με το έντομο Marchalina hellenica, «Μπόλιασμα» το λένε οι μελισσοκόμοι. Το 1992 το Τμήμα Μελισσοκομίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου επιτυγχάνει την επιχορήγηση μέσω των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων (Π.Ε.Π.) Το 1996 εκδόθηκε μάλιστα από το Υπουργείο Γεωργίας βιβλίο με οδηγίες για τον αποτελεσματικό «Μπόλιασμα» των δένδρων. Έτσι το Υπ Γεωργίας διέθεσε περίπου 735 εκατ. δραχμές (περίπου 2,1 εκατ. ευρω), από το 2ο πακέτο στήριξης, για να «μπολιασθούν» 153.750 στρέμματα πευκοδάσους ). Αυτό έγινε παρά το γεγονός ότι σε γειτονικές χώρες, όπως η Iταλία, είχαν ήδη θεσπίσει νόμους σχετικά με την υποχρεωτική καταπολέμηση του εντόμου το οποίο θεωρούν ότι καταστρέφει το πεύκο απομυζώντας τον χυμό του.
Διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας
Η τεχνητή διάδοση «μπόλιασμα» δυστυχώς έγινε κατά παράβαση όλων των αρχών της εντομολογίας και της εν γένει βιολογικής επιστήμης χωρίς καμιά ειδική προηγούμενη μελέτη ή έρευνα, από τα εξειδικευμένα Ερευνητικά ιδρύματα της Χώρας (ΕΘΙΑΓΕ). Το αποτέλεσμα ήταν η ριζική διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας που έγινε έντονα εμφανής στα αστικά και περιαστικά πεύκα και άλση, ή δασυλια, δεντροστοιχίες κ.λπ.
2005-2006 .Προσπάθειες αντιμετώπισης του προβλήματος
Μόλις άρχισαν να γίνονται γνωστά τα δυσμενή αποτελέσματα δηλαδη η χαρακτηριστική «βαμβακιά» το Υ. Γεωργίας με την 93926/1741/27.05.2005 Απόφαση απαγορεύει την τεχνητή μετάδοση του Marchalina hellenica στην Περιφέρεια του Νομού Αττικής. Συγχρόνως πανικόβλητο εμπρός στις ανεξέλεγκτες διαστάσεις, την δημόσια κατακραυγή και τις καταγγελίες στην ΕΕ και επειδή δεν υπήρχε στην αγορά εγκεκριμένο φυτοπροστατευτικό προϊόν για την καταπολέμηση του εντόμου στα δάση, διευρύνει την χρήση και (εγκρίνει) τον ψεκασμό αστικών και περιαστικών περιοχών και μεμονωμένων πεύκων με δραστικά εντομοκτόνα που είχαν κατασκευασθεί για αγροτική αποκλειστικά χρήση. Πράγματι το Υπ Γεωργίας μετά από εισήγηση της αρμόδιας Δ/νσης Προστασίας Φυτικής Παραγωγής που έγινε δεκτή στην 1η/2006 συνεδρίαση του Α.ΣΥ.ΓΕ.Φ. της 18/4/2006 ενέκρινε τη διάθεση στην αγορά, κατ' επίκληση του άρθ. 8 παρ. 4 του Π.Δ. 115/1997, επτά εντομοκτόνων σκευασμάτων. Των Triona ,Saf-T-Side, ΧΕΛΛΟΝΑ, Applaud, Insegar 25 WP, Admiral , Savona θεωρώντας ότι όλα τα ανωτέρω σκευάσματα είναι χαμηλής τοξικότητας και ως εκ τούτου επιτρέπεται η χρήση τους σε κατοικημένες περιοχές, εφόσον ληφθούν τα ενδεδειγμένα στοιχειώδη μέτρα προφύλαξης.
Το ΣΤΕ αναστέλλει (2006) και τελικά ακυρώνει (2008) τις αποφάσεις του ΥΑΑ
Μετά από προσφυγή της Αναπληρώτριας Καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής Αθηνών κ Νικολοπούλου Σταμάτη (με τη νομική υποστήριξη του δικηγόρου κ. Γ. Μπάλια),το ΣΤΕ με την 647/2006 απόφαση της Επιτροπής Αναστολών του αναστέλλει κατ’ αρχή την χρήση των παραπάνω εντομοκτόνων και στην συνέχεια με την 390/2008 απόφαση του Δ΄ Τμήματος του, ακυρώνει τις σχετικές αποφάσεις που επέτρεπαν την χρήση των προαναφερθέντων εντομοκτόνων με την αιτιολογία ότι η συγκεκριμένη χρήση τους είναι παράνομη, διότι δεν συνιστά μέτρο αντιμετώπισης απρόβλεπτου κινδύνου που δεν μπορεί ν' αντιμετωπισθεί με άλλα μέσα, κατά την έννοια του άρθ. 8 παρ. 4 του Π.Δ. 115/1997.Η απόφαση αυτή «οριοθετησε» τη συμπεριφορά της διοίκησης ως προς το συγκεκριμένο θέμα και για το μέλλον και προτρέπει στην ανεύρεση ακίνδυνης λύσης αντιμετώπισης της βαμβακίασης.
2008 .Το ΥΑΑ επαν-εγκρίνει την χρήση των εντομοκτόνων
Παρόλα αυτά το ΥΑΑ με την 118352/24-4-2008 απόφαση του επαν-εγκρινει και διευρύνει οριστικά την χρήση τους - πέρα από γεωργική χρήση -και για χρήση στα πεύκα τα εντομοκτόνα Triona, ΧΕΛΛΟΝΑ, Admiral , Savona, Tetrastop χωρίς να έχει προηγηθεί καμιά μελέτη από το Ινστιτούτο Μεσογειακών & Δασικών Οικοσυστημάτων &Τεχν. Δασ. Προϊόντων που να τα αποδέχεται και να τα προτείνει. Τα φυτοφάρμακα που ενέκρινε για το 2008 είναι τα ίδια που ακύρωσε το Συμβούλιο Επικρατείας με εξαίρεση το SAF-Τ-SIDE, που απoσύρθηκε από την εταιρία και το ΑΡΡLAUD ενώ προστέθηκε το φερόμενο ως βιολογικό TETRASTOP.. Διευκρινίζουμε εδώ ότι όλα τα παραπάνω απαγορεύεται να χρησιμοποιηθούν σε δασικά οικοσυστήματα.!!!!
2008.Τα ΥΑΑ αποφασίζει γενική απαγόρευση τεχνητής μετάδοσης του εντόμου
Το πρόβλημα ξεφεύγει από κάθε έλεγχο. Με την 96817/3130/12-08-2008 απόφαση του ο υφυπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων κ. Κ. Κιλτίδης απαγορεύει την τεχνητή μετάδοση του εντόμου Marchalina hellenica στα εντός αρχαιολογικών χώρων, περιαστικών δασών, πάρκων, αλσών, δρυμών, οριακών εδαφοκλιματολογικών εδαφών και περιοχές NATURA της χώρας ευρισκόμενα δάση χαλεπίου, τραχείας και μαύρης Πεύκης και διατάσσει τους Γενικούς Γραμματείς των Περιφερειών να μεριμνήσουν για την έκδοση των σχετικών Δασικών Αστυνομικών Διατάξεων από τα οικεία Δασαρχεία. Η παραπάνω απόφαση είναι και η πλέον επίσημη παραδοχή ότι οι (εμβολιασμοί) δυστυχώς συνεχίζονται Ο ΓΓΠΠ εξέδωσε την υπ αριθμ. 1970/12-9-2008 απόφαση
2006-2009. Τι έκαναν διάφοροι Δήμοι
Πολλοί δήμοι βασιζόμενοι στις αποφάσεις του ΥΑΑ χρησιμοποίησαν κάποια από τα παραπάνω εντομοκτόνα. Άλλοι ποιο ευαίσθητοι στα θέματα της προστασίας της δημόσιας υγείας επειδή το έψαξαν ζήτησαν και δεν πήραν εχέγγυα από το ΥΑΑ ότι τα εντομοκτόνα είναι ασφαλή για την δημόσια υγεία επιφυλάχθηκαν και έπλυναν απλά τα πεύκα με νερό ή νερό και υγρό σαπούνι και κάποιοι χρησιμοποίησαν και κάποιες φυσικές κόλλες ή κολλητικές ταινίες γύρω από του κορμούς για να παγιδεύσουν τα έντομα και άλλοι δεν έκαναν τίποτα και συνεχίζουν να ψάχνουν κάποια ουσιαστική και ακίνδυνη λύση γλιτώνοντας τα χρήματα των δημοτών αλλά και τις πιθανές μηνύσεις τους.
Ουσιαστική αντιμετώπιση του προβλήματος
Εν δυνάμει τα δάση είναι ισχυρά δυναμικά οικοσυστήματα. Η εντομοπανίδα είναι στοιχείο του δάσους όπως η ορνιθοπανίδα κλπ
1. Το κυριότερο μέτρο που έχει ληφθεί αλλά πρέπει και να εφαρμοσθεί είναι η άμεση και οριστική παύση των «μπολιασμάτων» δηλαδή της μετάδοσης ή επέκτασης του εντόμου από τους μελισοκόμους, προκειμένου να επανέλθει η οικολογική ισορροπία και να αναπτυχθούν οι φυσικοί εχθροί της Marchallina hellenica οπως τα αρθρόποδα Chrysoperla carnea & Neuleucopis Karliana και πουλιά όπως ο Καμποδενδροβάτης, ένα μικροσκοπικό πουλί φυσικός εχθρός της Μασσαλίνας
2. Το δεύτερο είναι να τεθούν τα δάση κάτω από επιστημονική παρακολούθηση και διαχείριση - ανάλογα με την ιδιαιτερότητα κάθε δάσους - ώστε η φυσική τους κατάσταση να βελτιωθεί. Αυτό αφορά την Δασική Υπηρεσία και την χρηματοδότηση της.
Ο ερευνητής του Εργαστηρίου Εντομολογίας του Iνστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων του EΘIAΓE δρ Πάνος Πετράκης, με σύμφωνη γνώμη του αναπλ. καθηγητή του Τμήματος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Δρ. Β. Ρούσση προτείνουν τον ψεκασμό χωρίς υψηλή πίεση με το παρακάτω μίγμα .
Σε 17 lt νερό βρύσης (1 τενεκές λαδιού) , προσθέτουμε:
30 ml πετρέλαιο (½ φλιτζάνι του καφέ ) και
30 ml πράσινο σαπούνι πλυντηρίου σε μορφή νιφάδων (flakes).
To παραπάνω μίγμα διαλύεται ως εξής:
Σε ένα μπουκάλι 1.5 lt (π.χ. από coca cola) προσθέτουμε ένα ποτήρι –κατά προτίμηση ζεστό– νερό, τα 30 ml πετρέλαιο και τα 30 ml πράσινο σαπούνι. Τα αναμιγνύουμε χτυπώντας* τα και προσθέτουμε το γαλακτώδες μίγμα στα 17 lt νερού. *Το μίγμα δεν διαλύεται εύκολα στο νερό, γι’ αυτό είναι καλύτερα να το αφήσετε μερικές ώρες στο μπουκάλι, να το ξαναχτυπήσετε και να επαναλάβετε αυτή τη διαδικασία μέχρι να γίνει ένα γαλακτώδες μίγμα.
Ο ιδιος ερευνητής τέλος έχει προτείνει στο ΥΑΑ μια σημειοχημική μέθοδο της «τροφικής εκδίωξης» (όχι θανάτωση): Τα πεύκα θα ψεκαστούν με φυτικό έλαιο από θυμάρι και σχίνο της ελληνικής χλωρίδας που δεν προκαλεί το παραμικρό είδος βλάβης. .Μένει να δούμε αν το ΥΠΑΑΤ θα αποδεχθεί επιτελούς κάτι διαφορετικό από τα εντομοκτόνα.
Κάθε επέμβαση στα φυσικά οικοσυστήματα πρέπει να είναι πολύ προσεκτική και απόλυτα επιστημονικά τεκμηριωμένη. Δυστυχώς παρ’ ολη την πρόοδο των περιβαλλοντικών επιστημών, αυτά που ξέρουμε για την φυση είναι δυστυχώς πάντα πολύ λιγότερα από αυτά που δεν ξέρουμε. Τα ινστιτούτα και οι ειδικοί ερευνητές πρέπει να ερωτώνται πριν και όχι μετά.
• Μη πυροβολείτε τους μελισσοκόμους γιατί προσφέρουν μέγιστες υπηρεσίες στο περιβάλλον και την εθνική οικονομία. Εάν κάποια μέρα δεν δείτε ή δεν ακούσετε μέλισσες τότε καλυτέρα να ….σταυροκοπηθείτε.
• Μη πυροβολείτε τους δημάρχους και τους αιρετούς της Αυτοδιοίκησης όπου και αν ανήκουν αν δεν ψέκασαν με εντομοκτόνα δηλητήρια μέσα ή διπλά από τις πόλεις και τα σπίτια των δημοτών ,τα παιδιά σας. Καλλίτερα να τους συγχαρείτε και να τους ευχαριστήσετε δημόσια. Προσέφεραν μέγιστη υπηρεσία στον τόπο τους.
• Μη πυροβολείτε τους ανήσυχους και προβληματισμένους πολίτες γιατί πανικοβάλλονται και διαμαρτύρονται έντονα στις τοπικές αρχές. Είναι αξιέπαινοι.
Δεν φταίνε ούτε οι μελισσοκόμοι μας, ούτε πολίτες που εξεγείρονται γιατί ανησυχούν, ούτε οι δήμαρχοι που μπερδεύτηκαν, ούτε οι ειδικοί επιστήμονες του ΕΘΙΑΓΕ που κανείς από το ΥΑΑ δεν τους συμβουλεύτηκε, ούτε φυσικά και η «Marchallina hellenica», αλλά όσοι πολιτικοί και υπηρεσιακοί παράγοντες δημιούργησαν από ανεπίτρεπτη άγνοια και ανευθυνότητα χάριν μικροπολιτικών συμφέροντων το πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε. Μόνον αυτοί. Τουλάχιστον ας προσέξουμε να μη επαναληφθεί γιατί πληροφορίες μας φέρουν ότι ίσως μπολιάστηκαν και ελατοδάση. Ο θεός να φυλάξει.
Τους κατοίκους, δημότες μιας περιοχής πρέπει να τους ενώνουν και όχι να τους χωρίζουν τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά προβλήματα.
Το Δασαρχείο Ξυλοκάστρου διαθέτει εξαίρετο επιστημονικό προσωπικό και παρακολουθεί από κοντά το πρόβλημα από την αρχή του. Είναι στην διάθεση οποιουδήποτε να τον ενημερώσει σωστά και υπεύθυνα.
Σας ευχαριστώ πολύ
Με εκτίμηση Παν. Καλλίρης
