Εκτροφή Σαλιγκαριών

Γενικές Πληροφορίες
Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αυξημένο ενδιαφέρον για την εκτροφή σαλιγκαριών στο πλαίσιο τόσο της ανάπτυξης νέων «καινοτόμων» επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, όσο και της αναζήτησης ενός επιπλέον εισοδήματος. Αντίστοιχη «έκρηξη» στον κλάδο των σαλιγκαριών είχε υπάρξει κατά τις δεκαετίες του ‘70 και ‘80, αλλά τελικά ο κλάδος συρρικνώθηκε χωρίς να υπάρξει μεγάλη εξέλιξη. Ο βασικός λόγος στον οποίο αποδόθηκε η τότε αποτυχία ήταν το ξηροθερμικό κλίμα της Ελλάδας που θεωρήθηκε ότι δεν ενδείκνυται για την εκτροφή αυτή. Επιπλέον παράγοντας θεωρήθηκε, η ελλιπής γνώση των υποψήφιων παραγωγών ως προς τις ιδιαιτερότητες του οργανισμού αυτού, τόσο ως προς την συμπεριφορά όσο και ως προς την παραγωγική διαδικασία (αδηφαγία, μεγάλη κινητικότητα, πλήθος εχθρών, ειδικές συνθήκες εκτροφής, εκ φύσεως μεγάλη θνησιμότητα των σαλιγκαριών). Η μορφή των τότε εκτροφών ήταν ανοιχτού τύπου και η γνώση μικρή.

Πριν λοιπόν λάβει κάποιος την απόφαση να ασχοληθεί ερασιτεχνικά ή ακόμα περισσότερο επαγγελματικά με την εκτροφή σαλιγκαριών, θα πρέπει να διαβάσει αρκετά και να ενημερωθεί τόσο για την βιολογία των σαλιγκαριών (αναπαραγωγή, ανάπτυξη, διαχείμαση κ.λπ.), όσο και για τις απαιτήσεις τους σε θέματα διατροφής, περιβαλλοντικών συνθηκών διαβίωσης, προστασία από εχθρούς, ασθένειες καθώς και για τις απαιτήσεις της εκτροφής σε εργατοώρες. Με την απόκτηση μιας όσο το δυνατό ολοκληρωμένης άποψης ως προς το τεχνικό κομμάτι της εκτροφής, ο ενδιαφερόμενος καλό θα ήταν να επισκεφθεί υπάρχουσες μονάδες έτσι ώστε να δει την παραγωγική διαδικασία και τα προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίσει στη πράξη. Πρέπει να σημειωθεί ότι πολλές φορές τα αποτελέσματα πειραματικών – ερευνητικών εκτροφών διαφέρουν σημαντικά από αυτά που προκύπτουν σε κλίμακα παραγωγής. 
Στην συνέχεια ο ενδιαφερόμενος θα πρέπει να αξιολογήσει την περιοχή στην οποία σκοπεύει να εγκαταστήσει το εκτροφείο του σχετικά με την καταλληλότητα του κλίματος της περιοχής, την καταλληλότητα της έκτασης και της θέσης, καθώς και την εύρεση του κατάλληλου είδους σαλιγκαριού που θα χρησιμοποιηθεί και που θα πρέπει να εγκλιματίζεται εύκολα.

Θα πρέπει επίσης να σημειώσουμε ότι πριν προβεί κάποιος σε οποιαδήποτε σημαντική δαπάνη σχετικά με την εγκατάσταση εκτροφείου σαλιγκαριών, θα πρέπει να κάνει όσο αυτό είναι δυνατό, έρευνα αγοράς σχετικά με το που θα μπορούσε να διαθέσει την παραγωγή του. Έτσι μπορεί και να αντλήσει κανείς χρήσιμα συμπεράσματα τόσο για την επιλογή του είδους του σαλιγκαριού, όσο και για τη μέθοδο εκτροφής, τα απαιτούμενα από τη αγορά πιστοποιητικά (ISO, HACCP), το βέλτιστο βάρος εμπορίας, κ.λπ. 
Μετά λοιπόν τον έλεγχο των παραπάνω παραμέτρων και εφόσον αποφασιστεί η συνέχιση της επένδυσης, αυτή θα πρέπει να γίνει προσεκτικά και κατά προτίμηση σε μικρή κλίμακα, έτσι ώστε σε περίπτωση αποτυχίας η οικονομική ζημιά είναι όσο το δυνατό περιορισμένη. Το σύνηθες είναι η εκτροφή να αρχίσει να αποδίδει οικονομικά, μετά τον 3ο χρόνο από την εγκατάσταση και βαθμιαία με την απόκτηση μεγαλύτερης εμπειρίας.
Θεωρούμε ότι αρχικά μία τέτοια επένδυση θα ήταν σκόπιμο να αντιμετωπιστεί από τον ενδιαφερόμενο ως επένδυση που θα του αποφέρει συμπληρωματικό εισόδημα. Στην περίπτωση που τα αποτελέσματα της εκτροφής είναι τα αναμενόμενα, η δραστηριότητα θα μπορούσε να επεκταθεί και να αποτελέσει κύρια δραστηριότητα.

Στην συνέχεια παρουσιάζονται κάποια βιβλιογραφικά στοιχεία σχετικά με την εκτροφή σαλιγκαριών. Σημειώνεται ότι αυτά τα στοιχεία αποτελούν μόνο ενδεικτικό υλικό που σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να θεωρηθεί ως οδηγός εκτροφής.

Είδη Σαλιγκαριών

Στην φύση απαντώνται πάνω από 4000 είδη σαλιγκαριών ανά τον κόσμο, από αυτά μεγαλύτερο ενδιαφέρον για εκτροφή στην Ευρώπη παρουσιάζουν τα είδη Helix pomatia, Helix lucorum και Helix aspersa. Πληροφοριακά, στις γειτονικές μας χώρες αυτή τη στιγμή εκτρέφονται το είδος Helix pomatia στη Γιουγκοσλαβία και το είδος Helix lucorum στην Τουρκία. Στην Ελλάδα κατά κύριο λόγο εκτρέφεται το είδος Helix aspersa τόσο το υποείδος maxima όσο και το muller. Εκτροφή σαλιγκαριών γίνεται και σε άλλες χώρες με ιδιαίτερα ανταγωνιστικές τιμές. Η διαμόρφωση της τιμής μπορεί να μεταβληθεί πολύ (προς τα κάτω) αν επεκταθεί η παραγωγή των χωρών αυτών (π.χ. Μαρόκο, Τυνησία).

Βιολογία Σαλιγκαριών

Στη φύση τα σαλιγκάρια ζουν 6-7 χρόνια. Σε αιχμαλωσία έχουν φτάσει και τα 12 χρόνια. Τα τρία είδη που αναφέραμε έχουν τις ακόλουθες απαιτήσεις ως προς τις περιβαλλοντικές συνθήκες
Helix aspersa Ευαίσθητο στο ψύχος. Προτιμά γλυκά κλίματα, παραθαλάσσιες περιοχές και ελαφρό αρόσιμο έδαφος. Υψόμετρο μέχρι τα 1000μ.
Helix pomatia Ανθεκτικό σε ηπειρωτικό κλίμα. Για ασβεστούχα πρωτογενή εδάφη και μάλιστα κρητιδικά. Υψόμετρο μέχρι τα 1800μ.
Helix lucorum Προτιμά ζώνες υψηλές, δροσερές σκιαζόμενες, πλούσιες σε ασβέστιο, χωρίς άμεση επίδραση θαλάσσιων ανέμων.

Σε γενικές γραμμές τα σαλιγκάρια έχουν ανάγκη υγρασίας μεταξύ 65-75% την ημέρα και 85- 95% τη νύχτα (μπορεί ανάλογα με το είδος να υπάρχουν κάποιες διαφοροποιήσεις ως προς το βέλτιστο). Σε πολύ ξηρή αλλά και αντιστρόφως σε πολύ υγρή ατμόσφαιρα (κεκορεσμένη) καταστρέφονται.
Ως προς τον φωτισμό τα ευνοεί ο διάχυτος φωτισμός, ενώ ο άμεσος φωτισμός και η έντονη ακτινοβολία μπορεί να τα οδηγήσει σε ξήρανση και θάνατο.
Το έδαφος που προτιμούν είναι ασβεστούχο, τέτοιας σύστασης ώστε και να συγκρατεί την απαραίτητη υγρασία, αλλά και να αποστραγγίζει καλά. Τα σαλιγκάρια δε μπορούν να σκάψουν σε σκληρή, ξηρή άργιλο, ενώ το ασβέστιο τους είναι απαραίτητο για το σχηματισμό του κελύφους. Η περιεκτικότητα του εδάφους σε 20-40% οργανική ουσία θεωρείται καλή.
Τα σαλιγκάρια προτιμούν τη νηνεμία και το ελαφρό αεράκι. Ο έντονος άνεμος προκαλεί την αφυδάτωση τους.

Δραστηριοποιούνται και τρέφονται κυρίως τις νυκτερινές ώρες και κατά μέγιστο 2-3 ώρες αφού σκοτεινιάσει. Κατά τη διάρκεια της ημέρας κρύβονται σε καταφύγια που βρίσκουν ανάμεσα στα φυτά ή σε άλλες κατασκευές. 
Τα περισσότερα χερσαία σαλιγκάρια είναι ερμαφρόδιτα ζώα που απαιτούν τη συμβολή και δεύτερου ατόμου για την αναπαραγωγή τους. Το ζευγάρωμα γίνεται με τις πρώτες φθινοπωρινές βροχές και μετά από 8-13 ημέρες γίνεται η απόθεση των αυγών (η εποχή και η διάρκεια μπορεί να παραλλάσσει ανάλογα με το είδος, επίσης μπορεί την άνοιξη να έχουμε και 2η ωοτοκία). Τα αυγά περιβάλλονται από βλέννα, ώστε να αποφευχθεί ο διασκορπισμός και η αφυδάτωσή τους μέσα στο χώμα. Τα σαλιγκάρια προτιμούν υγρά εδάφη πλούσια σε ασβέστιο όπου σκάβουν σε μέγιστο βάθος 6 εκ. σχηματίζοντας μια «φωλιά» την οποία και καλύπτουν με χώμα με τη βοήθεια του ποδιού τους μετά το τέλος της απόθεσης. Η επώαση των αυγών των σαλιγκαριών εξαρτάται από τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος και συνήθως κυμαίνεται μεταξύ 10- 16 ημέρες.

Από το Δεκέμβριο περίπου (εφόσον για μία εβδομάδα επικρατήσει θερμοκρασία 10-12°C και επαρκή υγρασία), τα σαλιγκάρια δημιουργούν επίφραγμα και πέφτουν σε λήθαργο για να ξεπεράσουν τις δυσχερείς συνθήκες του χειμώνα, μέχρι το Φεβρουάριο. Κατά την περίοδο αυτή το βάρος τους μειώνεται κατά 20-22%. Στη φύση μπορούν στα καταφύγιά τους να επιβιώσουν ως και τους –15°C, αλλά σε θαλάμους ψύξης μόνο ως τους –2 με -4°C. Δραστηριοποιούνται πάλι την άνοιξη που είναι και η κύρια περίοδος αύξησής τους. Από τον Ιούνιο οπότε και ανεβαίνει πολύ η θερμοκρασία, περνούν πάλι σε μια φάση ανάπαυσης και σχηματίζουν και πάλι επίφραγμα. 

Αναπαραγωγή
Η αναπαραγωγή σε συνθήκες εκτροφής με τα ως τώρα δεδομένα δίνει μικρότερο αριθμό αυγών από αυτά που παρατηρούνται στη φύση. Ο μεγάλος συνωστισμός δε, μπορεί να οδηγήσει στην αποτροπή της αναπαραγωγής. Το ίδιο αρνητικά θεωρείται ότι επηρεάζει την αναπαραγωγή και η πάρα πολύ μικρή πυκνότητα.
Η επιλογή των γεννητόρων θα πρέπει να γίνεται από αυτούς που έχουν τα καλύτερα αποτελέσματα εντός της εκτροφής και κατά καιρούς να γίνονται και νέες εισαγωγές από τη φύση για αποφυγή προβλημάτων γενετικής φύσης (μείωση ετερογένειας). Στις νέες εισαγωγές όμως, θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή ώστε να μη φέρουν ασθένειες μέσα στο σύστημα. Για το λόγο αυτό συστήνεται να υπάρχει ένας χώρος ξεχωριστός όπου θα εισάγονται αρχικά και για μια περίοδο «καραντίνας».
Δεδομένου δε ότι υπάρχει αρκετή γενετική παραλλακτικότητα μεταξύ του ίδιου είδους σαλιγκαριού μέσα στην Ελλάδα, το προτιμότερο θα ήταν η εκτροφή να βασιστεί σε ντόπια, προσαρμοσμένα στις τοπικές συνθήκες σαλιγκάρια. Αυτό μειώνει και τις πιθανότητες γενετικής μόλυνσης των φυσικών πληθυσμών.

Αύξηση 
Ο χρόνος της εκτροφής για να φτάσει το σαλιγκάρι στο εμπορικό μέγεθος παίζει σημαντικό ρόλο στον προγραμματισμό της παραγωγής και στο οικονομικό αποτέλεσμα. Σε συνθήκες εκτροφής απαιτούνται για το Helix aspersa 6-8 περίπου μήνες από την στιγμή που θα τοποθετηθούν τα νεαρά σαλιγκάρια στα εξωτερικά πάρκα μέχρι να φτάσουν σε εμπορεύσιμο μέγεθος ή περίπου 18 μήνες από την 1η εγκατάσταση των ενηλίκων. Στο διαχειμάζουν. Ο απαιτούμενος χρόνος ανάπτυξης μπορεί να διαφοροποιηθεί από εκτροφή σε εκτροφή ανάλογα με τις συνθήκες, τη διατροφή, την πυκνότητα, το στρες, κ.α. Σημαντικό επίσης είναι να σημειωθεί ότι δε φτάνουν όλα τα σαλιγκάρια στο τελικό μέγεθος στο ίδιο χρονικό διάστημα. Κάποια μπορεί να χρειαστούν άλλη μια περίοδο. Όσο μικρότερο είναι το ποσοστό αυτών τόσο καλύτερο βέβαια το αποτέλεσμα. Ρόλο στην καλή αύξηση φαίνεται να παίζει και η συνύπαρξη μικρών μεγάλων. Καλό είναι να μην είναι στον ίδιο χώρο μικρά με μάνες ή με μεγαλύτερα του προηγούμενου έτους.

Αποδόσεις
Η απόδοση της εκτροφής εφόσον δεν παρουσιαστούν ειδικά προβλήματα με εχθρούς – ασθένειες ή ακραίες καιρικές συνθήκες μπορεί να κυμανθεί από 700 έως και 5000 κιλά ανά στρέμμα, ανάλογα με το είδος, την ένταση της εκτροφής, την εμπειρία του εκτροφέα, κ.α. Ειδικότερα, σύμφωνα με βιβλιογραφικές πηγές και πληροφορίες της Υπηρεσίας η απόδοση των ελληνικών εκτροφών παρουσιάζει μεγάλο εύρος που κυμαίνεται για τις εκτατικές εκτροφές (ανοικτού τύπου) από 0 έως 1200 κιλά/στρ., ενώ για τις εντατικές εκτροφές (κλειστού τύπου) από 0 έως 5000 κιλά/στρ.

Έχθροί 
Το σαλιγκάρι στη φύση έχει πολλούς εχθρούς. Η επιτυχία της εκτροφής σε μεγάλο βαθμό εξαρτάται από τον έλεγχο των εχθρών αυτών. Πτηνά κοτσύφια, κοράκια, κότες, καρακάξες, τσίχλες, κ.α.
Θηλαστικά ποντίκια, αρουραίοι, νυφίτσες, ακανθόχοιροι
Ερπετά σαύρες, φίδια
Αμφίβια βάτραχοι, χελώνες
Ασπόνδυλα μυρμήγκια, κολεόπτερα, κ.α.
Παράσιτα νηματώδεις, ακάρεα
Μικρόβια ψευδομονάδες, μικρόκοκκοι, εντεροβακτήρια, φουζάρια, βερτιτσίλιο

Εκτροφή Σαλιγκαριών
Συστήματα εκτροφής
Για την εκτροφή σαλιγκαριών χρησιμοποιούνται τα συστήματα που περιγράφονται παρακάτω. Η επιλογή γίνεται ανάλογα με το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, τα υπάρχοντα κεφάλαια, τις συνθήκες της περιοχής, και το ρίσκο που διατίθεται να αναλάβει ο επενδυτής.